‘વન નેશન, વન ઈલેક્શન’ પર બનેલી કમિટીએ પોતાનો રિપોર્ટ ભારતના રાષ્ટ્રપતિ દ્રૌપદી મુર્મુને સોંપ્યો છે. દેશના પૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ રામનાથ કોવિંદ આ સમિતિનું નેતૃત્વ કરી રહ્યા છે. જેમાં દેશના ગૃહમંત્રી અમિત શાહ પણ સામેલ છે. 18626 પાનાનો આ અહેવાલ તૈયાર કરવામાં લગભગ સાત મહિનાનો સમય લાગ્યો હતો.
તમામ પાસાઓ પર વિચારણા કર્યા પછી, સમિતિએ શોધી કાઢ્યું કે ભારતની આઝાદીના પ્રથમ બે દાયકા પછી એક સાથે ચૂંટણી ન યોજવાથી અર્થતંત્ર, રાજકારણ અને સમાજ પર નુકસાનકારક અસર પડી હતી. શરૂઆતમાં દર દસ વર્ષે બે ચૂંટણીઓ યોજાતી હતી. હવે દર વર્ષે અનેક ચૂંટણીઓ યોજાઈ રહી છે. આનાથી સરકાર, વ્યવસાયો, કામદારો, અદાલતો, રાજકીય પક્ષો, ચૂંટણી લડતા ઉમેદવારો અને મોટા પ્રમાણમાં નાગરિકો પર મોટો બોજ પડે છે. તેથી, સમિતિ ભલામણ કરે છે કે એક સાથે ચૂંટણીના ચક્રને પુનઃસ્થાપિત કરવા માટે સરકારે એક સાથે કાયદાકીય રીતે મિકેનિઝમ્સ વિકસાવવી જોઈએ.
સમિતિની ભલામણો અનુસાર, પ્રથમ તબક્કામાં લોકસભા અને વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ એકસાથે યોજાશે. બીજા તબક્કામાં આ બે ચૂંટણીઓ સાથે નગરપાલિકા અને પંચાયતોની ચૂંટણી પણ યોજવી જોઈએ.
મતદાર યાદી અને ઓળખપત્ર
સમિતિએ એવી પણ ભલામણ કરી છે કે લોકસભા, વિધાનસભા, નગરપાલિકાઓ અને પંચાયતોની ચૂંટણીઓ માટે એક સમાન મતદાર યાદી અને ઓળખ કાર્ડની વ્યવસ્થા કરવામાં આવે. આ માટે કલમ 325માં સુધારો કરી શકાય છે. ભારતીય ચૂંટણી પંચ રાજ્ય ચૂંટણી પંચ સાથે પરામર્શ કરીને મતદાર યાદી અને ફોટો ઓળખ કાર્ડ તૈયાર કરશે. આ હેઠળ તૈયાર કરાયેલ મતદાર યાદી અને ફોટો ઓળખ પત્ર ચૂંટણી પંચ અથવા રાજ્ય ચૂંટણી પંચ દ્વારા આર્ટિકલ 325 હેઠળ તૈયાર કરવામાં આવેલ કોઈપણ મતદાર યાદી અને ફોટો ઓળખ પત્રનું સ્થાન લેશે.
‘એક દેશ, એક ચૂંટણી’ની હિમાયત કરતી વખતે સમિતિએ કેશવાનંદ ભારતી વિ કેરળ સરકાર કેસમાં સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણયનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. કોર્ટે પોતાના નિર્ણયમાં કહ્યું હતું કે, “સમાજને બંધનમાં રાખવો શક્ય નથી. સમાજ વધે છે. તેની જરૂરિયાતો બદલાય છે. તે જરૂરિયાતોને અનુરૂપ બનાવવા માટે બંધારણ અને કાયદામાં ફેરફાર કરવા પડશે. કોઈ એક પેઢી આવનારી પેઢીને બાંધી શકતી નથી. તેથી દરેક સમજદારીપૂર્વક તૈયાર કરાયેલું બંધારણ તેના પોતાના સુધારાની જોગવાઈ કરે છે.”
સમિતિએ કહ્યું કે વિચાર-વિમર્શ પછી અમે એવા નિષ્કર્ષ પર આવ્યા છીએ કે અમારી ભલામણો પારદર્શિતા, સમાવેશીતા, સરળતા અને મતદારોના વિશ્વાસમાં નોંધપાત્ર વધારો કરશે. એક સાથે ચૂંટણી યોજવા માટે જબરદસ્ત સમર્થન અપેક્ષિત છે. વિકાસ પ્રક્રિયા અને સામાજિક એકતાને પણ વેગ મળશે. લોકશાહી વ્યવસ્થાનો પાયો વધુ ઊંડો થશે. ભારતની આકાંક્ષાઓ પણ સાકાર થશે.
કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા રચાયેલી આ સમિતિમાં કેન્દ્રીય ગૃહ પ્રધાન અમિત શાહ, રાજ્યસભામાં વિપક્ષના ભૂતપૂર્વ નેતા ગુલામ નબી આઝાદ, 15મા નાણાં પંચના અધ્યક્ષ એનકે સિંહ અને લોકસભાના ભૂતપૂર્વ મહાસચિવ સુભાષ કશ્યપનો પણ સમાવેશ થાય છે.
સાથીઓ સમર્થનમાં, કોંગ્રેસ-ટીએમસી વિરોધ
ભાજપ અને તેના સાથી પક્ષોએ એક સાથે ચૂંટણી યોજવા માટે સમર્થન આપ્યું છે. તે જ સમયે, કોંગ્રેસ અને તેના સહયોગી – ડીએમકે, એનસીપી અને ટીએમસીએ તેનો વિરોધ કર્યો છે. બીજેડી અને એઆઈએડીએમકે તેના સમર્થનમાં છે. રિપોર્ટમાં ચૂંટણી પંચ, કાયદા પંચ અને કાયદાકીય નિષ્ણાતોના મંતવ્યો પણ સામેલ છે. રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે એક સાથે ચૂંટણી યોજવી એ જનહિતમાં રહેશે. આનાથી આર્થિક વૃદ્ધિને વેગ મળશે અને ફુગાવાને અંકુશમાં આવશે.
