એક તરફ દિલ્હી-એનસીઆરના લોકો આકરી ગરમી અને હીટવેવથી પરેશાન છે, તો બીજી તરફ દક્ષિણ ભારતમાં ખાસ કરીને બેંગલુરુમાં વરસાદને કારણે વાતાવરણ ઠંડુ થઈ રહ્યું છે. આ બધાની વચ્ચે સેન્ટર ફોર સાયન્સ એન્ડ એન્વાયરમેન્ટ (CSE)ના એક અભ્યાસમાં ખૂબ જ રસપ્રદ વાત સામે આવી છે.
આ અભ્યાસ કહે છે કે છેલ્લા બે દાયકામાં ભેજમાં સતત વધારો થવાને કારણે દિલ્હી, મુંબઈ, ચેન્નાઈ, કોલકાતા અને હૈદરાબાદમાં ગરમી સતત વધી રહી છે. અભ્યાસ આને “શહેરી હીટ આઇલેન્ડ” અસરને આભારી છે, જ્યાં બિલ્ટ-અપ વિસ્તારો લીલા આવરણને ઘટાડે છે, ભીડ બનાવે છે, ગરમીને શોષી લે છે અને માનવ પ્રવૃત્તિઓથી વધારાની ગરમી ઉત્પન્ન કરે છે. આ બધાને કારણે, શહેરના કેન્દ્રો વધુ ગરમ બને છે, ખાસ કરીને રાત્રે. વધુ પડતી ગરમી અને ભેજ શરીરને ઠંડક આપતી મિકેનિઝમ્સને અસર કરે છે, જેના કારણે લોકો બીમાર પડે છે. તાપમાન અને ભેજ એકસાથે વધવાથી હીટ ઇન્ડેક્સ વધી રહ્યો છે, જે અગવડતાનું કારણ છે.
આ ઉનાળામાં લાંબા સમય સુધી હીટવેવના કારણે સમસ્યામાં વધારો થયો છે. એપ્રિલમાં એક જ દિવસમાં ઓડિશામાં 18 અને પશ્ચિમ બંગાળમાં 16 હીટવેવ કેસ નોંધાયા હતા. ભારતના હવામાન વિભાગના જણાવ્યા અનુસાર, રાજસ્થાન, હરિયાણા અને દિલ્હી હાલમાં સૌથી વધુ ગરમીનો સામનો કરી રહ્યા છે અને ઓછામાં ઓછા ત્રણ દિવસ સુધી અહીં કોઈ રાહતની અપેક્ષા નથી. અભ્યાસમાં છેલ્લા એક દાયકામાં મોટાભાગના મહાનગરોમાં ઉનાળામાં સરેરાશ ભેજમાં 5-10%નો વધારો જોવા મળ્યો હતો, જેમાં હૈદરાબાદમાં સૌથી વધુ 10%નો વધારો જોવા મળ્યો હતો. મુંબઈ, કોલકાતા અને ચેન્નાઈમાં અનુક્રમે 8%, 7% અને 5% નો વધારો જોવા મળ્યો. જોકે, બેંગલુરુ આમાં અપવાદ હતું.
અધ્યયન અને અન્ય વિશ્લેષણ દર્શાવે છે કે દિલ્હીની અતિશય ગરમી બિલ્ટ-અપ વિસ્તારના વધારા સાથે સીધી રીતે જોડાયેલી છે. જેમ જેમ શહેરો વિસ્તર્યા છે, બિલ્ટ-અપ વિસ્તારો 2003 માં 31.4% થી વધીને 2022 માં 38.2% થઈ ગયા છે, શહેરી ગરમીનો તણાવ વધ્યો છે. જ્યારે અનાજનું મોટું આવરણ દિવસના તાપમાનને ઘટાડવામાં મદદ કરે છે, તે રાત્રિના તાપમાનને અસર કરતું નથી અથવા ગરમીના સૂચકાંકમાં વધારો કરતું નથી. આ કારણે શહેર ખાસ કરીને રાત્રે વધુ ગરમ બને છે.
