કથિત દારૂ કૌભાંડમાં દિલ્હીના મુખ્યમંત્રી અરવિંદ કેજરીવાલની ધરપકડ બાદથી રાજધાનીની સરકારને લઈને સસ્પેન્સ અને સવાલો વધી ગયા છે. કેજરીવાલ એવા પ્રથમ મુખ્યમંત્રી છે કે જેમની ઓફિસમાં રહીને ધરપકડ કરવામાં આવી છે અથવા તો તેઓ એવા પ્રથમ મુખ્યમંત્રી છે જેમણે ધરપકડ પહેલા પદ પરથી રાજીનામું આપ્યું નથી. કેજરીવાલનું કહેવું છે કે તેઓ જેલમાંથી જ સરકાર ચલાવશે. દરમિયાન, દિલ્હીના એલજી વીકે સક્સેનાએ તેમની યોજનાને નકારી કાઢી છે અને સ્પષ્ટ કર્યું છે કે દિલ્હી સરકાર જેલમાંથી નહીં ચાલે. LGના ‘ના’ બાદ હવે ચર્ચાએ જોર પકડ્યું છે કે હવે દિલ્હીમાં શું થશે? કેજરીવાલે રાજીનામું આપવું પડશે? જો તેઓ પદ છોડતા નથી તો શું રાષ્ટ્રપતિ શાસન લાદી શકાય? કે પછી આ ઝઘડાનું પરિણામ દિલ્હીને ભોગવવું પડશે? ચાલો જોઈએ કે આવનારા દિવસોમાં શું શક્ય છે.
કેજરીવાલ પદ પરથી રાજીનામું આપશે?
આમ આદમી પાર્ટી, દિલ્હી સરકાર અને ખુદ કેજરીવાલે વારંવાર કહ્યું છે કે અરવિંદ જ મુખ્યમંત્રી રહેશે. આમ આદમી પાર્ટીનું કહેવું છે કે કેજરીવાલ જેલમાં રહીને પણ તેમની સરકાર ચલાવશે. બંધારણના જાણકારોનું કહેવું છે કે ધરપકડના કારણે મુખ્યમંત્રી કે મંત્રીએ રાજીનામું આપવું જોઈએ તેવી કોઈ જોગવાઈ નથી. હા, 2 કે તેથી વધુ વર્ષની જેલની સજા થાય તો ગૃહનું સભ્યપદ ગુમાવવાની જોગવાઈ છે. પૂર્વ વિધાનસભા સચિવ એસકે શર્માએ ટાઈમ્સ ઓફ ઈન્ડિયા સાથેની વાતચીતમાં કહ્યું છે કે કાયદામાં એવી કોઈ જોગવાઈ નથી કે ધરપકડ થવા પર કોઈપણ મુખ્યમંત્રીએ રાજીનામું આપવું પડશે અથવા નવા મુખ્યમંત્રી બનાવવામાં આવશે.
જો કે, સરકાર જેલમાંથી કેવી રીતે ભાગી શકશે તે અંગે તમામ નિષ્ણાતો સર્વસંમતિથી સવાલો ઉઠાવી રહ્યા છે. એક મુખ્યમંત્રીએ દરરોજ ઘણી બેઠકો કરવી પડે છે, ફાઈલોનો નિકાલ કરવો પડે છે, અધિકારીઓને સૂચનાઓ આપવી પડે છે, સૌથી મોટો પ્રશ્ન એ છે કે કેજરીવાલ જેલમાં રહીને આ બધું કેવી રીતે કરી શકશે. આ જ કારણ છે કે કેટલાક નિષ્ણાંતોનું માનવું છે કે જો શાસનમાં સમસ્યાઓ હશે તો કેજરીવાલે પદ છોડવાનો નિર્ણય લેવો પડી શકે છે. આનું કારણ એ પણ હોઈ શકે છે કે કેજરીવાલની પીએમએલએ કેસમાં ધરપકડ કરવામાં આવી છે, જેમાં જામીન સરળતાથી મળી શકતા નથી. આ કેસમાં ધરપકડ કરાયેલા દિલ્હીના પૂર્વ ઉપમુખ્યમંત્રી મનીષ સિસોદિયા અને રાજ્યસભાના સાંસદ મહિનાઓથી જેલમાં છે. તેમની જામીન અરજીઓ નિમ્નથી લઈને સર્વોચ્ચ અદાલત સુધી ફગાવી દેવામાં આવી છે. સિસોદિયા અને અન્ય પીએમએલએ કેસમાં ધરપકડ કરાયેલા દિલ્હીના પૂર્વ આરોગ્ય મંત્રી સત્યેન્દ્ર જૈન મહિનાઓ સુધી જેલમાં મંત્રી રહ્યા, પરંતુ બાદમાં તેમનું રાજીનામું લઈ લેવામાં આવ્યું. આવી સ્થિતિમાં એવું માનવામાં આવે છે કે જો કેજરીવાલને જલ્દી જામીન નહીં મળે તો શાસનમાં સમસ્યાઓના કારણે તેમણે પદ છોડવાનો નિર્ણય લેવો પડી શકે છે અને દિલ્હીને નવા મુખ્યમંત્રી મળી શકે છે.
શું લાદવામાં આવશે રાષ્ટ્રપતિ શાસન?
એલજી વીકે સક્સેનાએ કહ્યું છે કે દિલ્હી સરકાર જેલમાંથી નહીં ચાલે. આમ આદમી પાર્ટી અને કેટલાક નિષ્ણાતો એલજીના નિવેદનને એ સંકેત તરીકે માની રહ્યા છે કે દિલ્હીમાં રાષ્ટ્રપતિ શાસન લાદવામાં આવી શકે છે. વરિષ્ઠ વકીલ મહિન્દર સિંહ કહે છે, ‘મુખ્યમંત્રી માટે જેલમાંથી સરકાર ચલાવવી અશક્ય છે. બંધારણીય કટોકટી મંજૂર ન હોવાથી રાષ્ટ્રપતિ શાસન એક વિકલ્પ છે.’ આમ આદમી પાર્ટીના નેતા રહી ચૂકેલા પત્રકાર આશુતોષ પણ કહી રહ્યા છે કે મુખ્યમંત્રીની ધરપકડ બાદ દિલ્હીમાં બંધારણીય કટોકટી સર્જાઈ છે. જો કેજરીવાલ પોતાનું પદ છોડીને બીજા મુખ્યમંત્રીની નિમણૂક નહીં કરે તો એલજીએ રાષ્ટ્રપતિ શાસનની ભલામણ કરવી જોઈએ. જો કે આમ આદમી પાર્ટીએ કહ્યું છે કે દિલ્હીમાં રાષ્ટ્રપતિ શાસન લાદી શકાય નહીં. દિલ્હીના મંત્રી આતિશીએ કહ્યું, ‘રાષ્ટ્રપતિ શાસન ત્યારે જ લાદી શકાય છે જ્યારે અન્ય કોઈ વિકલ્પ ન હોય. કલમ 356નો મુદ્દો ઘણી વખત સુપ્રીમ કોર્ટમાં ગયો છે અને કોર્ટે દરેક વખતે ચુકાદો આપ્યો છે કે જ્યારે રાજ્યમાં શાસન કરવા માટે અન્ય કોઈ વિકલ્પ બાકી ન હોય ત્યારે જ રાષ્ટ્રપતિ શાસન લાદી શકાય. તેમણે કહ્યું કે જો રાષ્ટ્રપતિ શાસન લાદવામાં આવશે તો સ્પષ્ટ થઈ જશે કે આ રાજકીય બદલો લેવાનો મામલો છે. બંધારણની કલમ 356 રાજ્યમાં બંધારણીય વ્યવસ્થાની નિષ્ફળતાના કિસ્સામાં જોગવાઈઓ સાથે કામ કરે છે.’
દરમિયાન, નોંધનીય છે કે ભાજપ દિલ્હીમાં રાષ્ટ્રપતિ શાસન નહીં પરંતુ કેજરીવાલ પાસેથી રાજીનામું માંગી રહ્યું છે. વાસ્તવમાં, પાર્ટીના રણનીતિકારો માને છે કે જો રાષ્ટ્રપતિ શાસન લાદવામાં આવશે, તો આમ આદમી પાર્ટીને ‘પીડિત કાર્ડ’ રમવાની તક મળશે. કેજરીવાલ કહી શકે છે કે તેમની મજબૂત બહુમતી સરકારને હટાવવા માટે જ તેમની ધરપકડ કરવામાં આવી હતી. આવી સ્થિતિમાં તેમને સહાનુભૂતિના સહારે આવનારી ચૂંટણીમાં ફાયદો મળી શકે છે, જે ભાજપ માટે અનુકૂળ નહીં હોય.
શું પરિસ્થિતિ જેવી છે તેવી જ રહેશે?
જો કેજરીવાલ રાજીનામું નહીં આપે અને દિલ્હીમાં રાષ્ટ્રપતિ શાસન લાદવામાં નહીં આવે તો ત્રીજો રસ્તો એવો હશે જે દિલ્હી માટે સારો ન ગણાય. કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારો વચ્ચેની ખેંચતાણને કારણે પહેલાથી જ શાસનમાં અનેક અવરોધોનો સામનો કરી રહેલી દિલ્હીને નવી મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવો પડી શકે છે. કેજરીવાલ જેલમાંથી કોઈપણ સૂચના જારી કરશે અને ભાજપ તેની કાયદેસરતાને કોર્ટમાં પડકારશે.
